(15th Nov. 2013 ni in Lamka khopi sung a umte chi bei ding chi thu juau ja in thawm hauna tung tang)
Khovel a mit a mulou tahsangthei sil a um a, tahsang nang a mit a mu ngai seseh jong a um hi, khovel changkang dungjui in pilna-leh siamna asang deudeu ta a, leitung mihingte kal ajong iitna a um nonsih a, mani phattuam nang ahi pou leh chi’n utthei-bawlthei bawl a mihem khosah lou nagam a ki um ahita chi thei lei a ut huai hi. Da huaitah in, jani chi(salt) thu jieh in khopi sungteng athawm hau jengjung a, lamsuh-lamsah , bazar sungeng hi’n chi lei ding hawl a um mi atamseng jieh in iteenna gam uh traffic bang ajam phial hi. Bangma lou a hichi tuh ah innsah-innhang-khosung-vengsung leh gamsung thawn hautah a I um jengjung dan etsahna tampi apia hi. Igam sung ua government nasep dei bang jou sih nan leh jong, niteng a poimawh(daily necessity ) chi-malta, bu-le-bal, ante-louhing ichite uh I lamkai muan huai a ineite uh, ADC’s,MLA’s,DC chite leh adang dang Churachandpur Consumer Club chite’n ineh khom ding uh leh ihingthei na ding lampi hing kohmu theisam ding ahi. Ahimhim in hichi bang thu hing um tahtah hi leh jong, chi man(prize) kiat leh khal(rise) ding pen officially in kithujatua (information) hing umteisam ding a, bangtan eh kisingsah nanf in jong hun hing kip eh teisam ding ahi. Lamkaite ding in muolphot huai sam hi igamtat dan uh! Nathei sih ama? Seh-le-pha-leh, Khovel pumpi a, India khu chi(salt) siamkhiat na a rank 3na a pang jing ahi. Kum 2006 chiang ta dong a India in kumteng in 15,000,000 tonnes asiamkhia a 7.14% khu gamdang a pekhia(export) jel hi. India economics lam bang chi tuh In kenan leh chi(salt), chini(sugar), bongnoi(milk) ichite khu India bawltheina lam tah ahi. Thawm haulou ding!!! Ei leh ei kitahsangna umlou jieh in tambang siltunglou ding jong atungta a, ei leh ei kitahsang lou jieh in midang ki tahsang thei sih a, khat leh khat ang ki tahsanglou chieng in, juaugen chite abeilam a, tamte’n igam ua buaina tampi ang tutlaw hi. Genthei leh hasatna tuohte khu koima dang ahisih a, eima ngel ihing hi uhi. Writer:Khamlianlal@Khams Zotal Pawltah ang hitoh kitua in Lamka khopi sung a gari hi’n, mihing thelum pul ang bang deudeu a, lampi leh nahlakuate hoilou jieh in tuhlai leh khal lai in leivui leh buannoi season tun dung jui in a um jing kei a, zogam powder(leivui) ichite uh ang tam deudeu hi
Baazar kai, school kai, sepna tuomtuom a nasemte hi’n, apeisuh apeitoute hoi tah a pilvang ang ngai ta ding hi. Gari a tai, keng 2, keng4 neite dia jong pilvang tah a gari tawl atuul mawh hi, accident a kisuhkha,aliam leh bai kumteng in November leh December ha sung atam dieh hi. Accident ichi te, koima’n atuoh ding a utvawt sih ding a, accident kichi gingtat lou leh kilam etlou tah a hing umthei ahieh, hinan leh kivengsiam jieh in bangtan eh ang kipelsah thei ding hi, Sapte’n “prevention is better than cure” achi ua, kisuh kha masang a kiveng khu ahoi thei pen ahi chi thei vai, Alangkhat a, accident ichite lampi neuseng jieh, gari in avan puoh tamseng(overloaded) jieh, gari condition hoilou jieh, speed limit thei lou jieh, traffic te vaihawm siamloou jieh leh gari heh(driver) te zukham sa gari atawl jieh ua hichi tuh accident kumteng a Pawlta chieh hing um adeh aw chi bang alungkham huaita hi. Adieh in passenger puoh atai diesel Auto driverte jong nung leh ma hoi tah a etchian jou chien g a passengerte kumsah sawm lei ahoi ding a, nung leh ma en khollou a, deideina mokholsah chite ajau huai hi, Kumteng a, pawlta chieng a accident ang um jingpen bang jieh tah adiei? Kumteng a imi isa accident jieh a Khrist Mas kuan chiang a ang um pen bang jieh tah adiei chi thei a, bang chi leh tam sil hing tung pen kiveng thei ding eh chi adei huai hi. Gari taite’n speed limit thei a, zu leh sa kham a gari tawllou ahoi a, ei neisate jieh a lampi a pei neh leh tah hawl a kalsuante suhkha a, genthei tah a mibanglou a ikoi sang un, ei leh ei ki et phat a, ineisa gari jieh in ki suh buai da lei adei huai hi, tuasang in ajah dan thei a, apoimawhna bang a jang ding leh koima sulian kha lou ding in pilvang tah in gari tawl thei sawm vai…! Chichin nam chin teng khawm, sat leh vot tuah khawm thei a um ngal, ginna khat nei chiet, Pasian ni a khut jung a bible toithei chiet, ahin lungtuoh tuibang luangkhawm thei loute ihi uhi chia iki ngai sut vengveng leh apuanat huai hi.
Organization leh association umjou sia’n atup leh n gim phattuam nang leh nam khat leh chi khat kal a kituoh na ding ngen tup(Aim) chiet, athu meimei a laibu sung a gellut khu in phattuamna mijousia kung a tutjou lou hi leh aki lawm hi. Ahin “thu” umlou in bangma a umthei sih a, thu ang um ching in a umlou te jong hing umthei hi. Namkhat leh namkhat kikal a itna leh kitheisiam na umthei nang organization leh association um jousiate chou in bangma abawl theisih ding a, ahin tuate athumei a ginglou a atahtah a ki –itna leh kituohna umthei nang in imimal chiet ua pan la kawm angai hi. Bang chi pan la ding?... itengna mun cheit, inasepna munchiet ahisih leh sah leh hang a iheina chiet ua ham leh pau a kikhenna leh kidaidan nate tawpsan thei lei ahoi ding hi. Etsahna’n Zoute’n Zouham a hamte chou mihing a koi thei, Thadou khat in thadou ham a hamte chou mihing a gel meithei, hichi dan a namchin in amate ham a kamsua jang jou sia ami-asa chou a gel jieh a kidaidanna um ahi. Tam atung a nam min kiloute etsah meimei ahia, ahi chi-khuchi uh china hituan lou hi. Khang kikhelta a, eimanam hamchiet a hamte chou khu eimi chia gel hun ahi non sih a, gamkhat leh munkhat a umkhawm chiet, tawndan kibang chiet leh tuunsung khat a piankhawm ihidante uh ipu-ipaten ana chiin sahte uh leh itna toh vai ana hawmdan uh theisiam kia lei isep leh silbawl jousia in ei leh ei iki suh genthei dan uh hing mu sah ding in ngaituah tham aching hi. Organization leh association um jousia tup leh ngim teng khu a thu chou a ginglou a, atah tah in suah sah ding in imimal chiet un pan la lei hichi tuh in ui leh kel bang in namkhat leh namkal a kidaidanna um hial lou ding ahi. Pulam a unau khat leh laigui khat bang in I um ua, ahin asung ah, melthei lou bang ngen in iki koi uhi. Tua khu chiin lou ding ahoi hi. Igam sung ua ki itna leh kitheisiamna ang um theina ding leh, Pasian thu a hatjou ding leh, hatjousem ding in, innsung maicham a thei jing ding ahoi a, Lamkai hoi tahtahte’n amipite jousia kung a thumop hoi tahtah nei a, innsung a nu-leh-pate’n tah leh naute thuhoi mopchiet lei khangsawn a hing pah lun kia ding a, thu chou hi lou atah tah in thu khu hing um ding ahi. Khamlianlal @Khams Zotal 4th Nov. 2013 Iteen na uh gam nuam…
Iteen na uh gamnuam, nam chin-chichin teng khawmna(Manipur), asung a um namchin melma bang in umkhawm nanlei jong, Pasian in angna gualjawlsa gamnuam tah, gamdang-mundang sang a jong vot leh sat huchi tah a huaisia lou, ante louhing, sing leh suong etlawm tah a pouthei-umtheina gam leh huikhi siang lenna gam a tengte ihi chi naki thei nai? Eite ihampha uhi, thulai khovel thuthang(news) vel ijah chiang in Tuilet leh jilling hi hen, mihing khutsua a silsia thei(men made disaster) ichite uh hunchin phial in mihing asing-asang a muolliem news tungtawn a simthei jing thei in ang um mawh hi. Tulai tah in Phillipines gam a tengte ding in ki ngaisut lei, mang bat huai hi, athu meimei a isim leh jong mulkim huai mei hi, mihing atuul a sim a shi ding chipen lungmang huai vat a, inn leh lou- neh leh tah ding nei lou a million a simte bang ingaitua leh eite iteenna uh gam nuam leh gualjawlna gam a kiteng ahi kichi leh kichikhial lou ding ahi. I gam a Tuhlai leh Khalla chieng’n khuptan chieng in hawtui pal in, Inah kuoh dim jen in leivui hipnan lei, Shina leh mangthaina ching hing tutlou a I umthei uh pen mihamphate ihi ua, gualjawlna gamnuam leh munhoi tah a ikhoheina uh eiten jong a umsa(natural resource) sing leh suongte kepsiam angai hi. Ahin, kum 5 peisa toh tuhun a avot leh sat iteh kah leh akihiatna tampi a um hi. Phalbi chieng in natah in avot a, satlai chieng in napitah in asa deudeu ta hi, tuate bangma jieh ahi sih a, igam a um sing leh suangte ikepsiam lou jieh uh leh, huisiang thou hing pethei igam ua Sing poute khu business purpose a ihajah seng jieh uh leh gamhal(burning of forest in a large number) chiin lou ding ichiinte jieh uh ahi. Gam nuam a teng ihi ua, ahin gamnuam a teng nang chieh akepdan isiem sih uh leh gamnuam jong gam hasa hing sua thei ahi. Igam uh sing leh suongte kepchip sawm vai’n..gam nuom a teng jing sawm vai..! - Robert Khuplunmang Nu-le-pa thunun leh khangdawng numei zumthei mi kahi a, kahinkhuo ah mite siatna ding lunggel mawngmawng nei utlou in kisuangla zingmi leh maipha suimi kahi hi. Mel etlam ah nungah melhoi, mit rashi nei leh ka kawng (hips) meimei in pasal mit tampi hip jou hi. Tuakawmkal ah Christian kahi a, Pasian giinna lungtang kanei tinten hi. Laisimna lam ah laisiem tungtuang hisih nanleng exam kaneite ah Pasian lungsietna toh lawsapna kanei ngeisih hi. Lamka khopi a pawl XII jou in Shillong ah BBA sim ding ka ut a, Meghalaya zuan a kakuanlai in motaw sung ah ‘Kamson’ kichipa toh kakimu uhi. Vangphat huoitah in Shillong college minthang ‘St. Anthony College’ ah ka course dei simtheina ding admission kamu hi. Nikhat class la ding a kakuanlai in class room mai ah gingtat huoiloupi in Kamson toh kakiphukha ua, kisuangla pumpum in ka bag ahing topsah hi. Nui kawm in Kamson in ahing houpi a, keizong ka-heartbeat ging za dumdum kawm in nervous tah in ka houpi hi. Hinanleh class la ding kahiman in kaki sawt hou thei sih ua, hun hing peizel in kal 3 nua in fresher night party ah kakimu kia uhi. Kamson kamu phet in kalungsim guh ah kipahna’n kalungtang teng a luo dimta hi. Tuachin melthei bang in kaki houkiata ua, St. Anthony College a second year student hi in kathei kheta hi. Tuazan apat fone leh facebook tungtawn in kaki hou zing ua, khenthei guollou khop in khat-le-khat kakingaina panta uhi. Lawita dan in kihouzel nan uleng kani un kalungsim guh uah genkhietlou ittna neituoh ding in kagingta hi. “Na thoutai?” “Na imu theinai?” chi’n niteng in kaki text panzel ua, gingtatlou kal in restaurant leh park a singpi dawn khom in lunch nekhawm teitei ding bang kasawm khawmta uhi. Class lajou chieng in drive in kapei zel ua, atangpi in College suti ni chieng in Cherapanji lam ah long drive ding in apaneu gari Swift car toh kapot khom zel uhi. Kamson ahileh ahina poupou numeite’n si ki ittlou in adei chiet ua, numei te’n pasal adeite uh list bawlkhie ding uh hileh Kamson personality in 8/10 mu ngeingei ding in kagingta a, hinanleh daahuoitah in Kamson Christian sakhuo zuilou pawl ana hi hi. Kamson toh kholai kapawt chieng un khut kitu kawm in kavaah zel ua, akhut tulou mawngmawng in ama toh lamvah ding ka ut si a, katuh chieng in katahsa umdan hingzat tuom hi. Tam zattuom dan a kalunggel leh katahsa umte abul in nopmaw kana sa a, hinanleh Kamson khut a magic kithua dandeu in kakhut kalakhe ut nonsih a, ka ittna in kalungtang guh a khohsahna kanei teng athat siengta hi. Nikhat kalawite toh kakimu un thau angsah dan thute uh ahing gen ua, kenzong chiamnui kawm in thudang kagen khum hi. Hinanleh kalawite thugen in kalungsim sukha in a aw uh kangaituona ah a thawngthawng mai a, zaan imu theilou leh neh-le-tah ngimtah a netheilou in kal khat sung mawngmawng kaki ngaituo hi. Kal khat peita in zingmawng chin in kalua a, kangaituo chieng in ka sung hawmseng zieh a damlouna hi dan in kaki koi a, tuzingkal a khosih kanei pen kalung ha geelseng zieh leh ka period aki khel zieh hi ding in kangaituo a, kaki geel tha kiakia leh “Hithei hisihva!... utsing...Agai chu hisam sing e mo?” chi’n kalungsim thawmhau zen in dohna hoilou toh ngaituona hoiloute in kapum dimta hi. Class lalou in doctor kung ah test nei ding in kakuanta a, lauthawng tah a kalunggel leh mang a mat dia zong kana utloupi ‘naupai’ kahi ta hi. Kum 19 kahipan a, kamailam hun zah ding tampi kanei nalai hi, bang bawl ding kahi’a? Kanu te lah kahil theisih a, hil zong kahil ngam sih hi. Ka test result toh Kamson kung a kapei ngai ahi’a, ama ngai dan kalah ngai mawngmawng ding hi chi’n kaki henem mai hi. Kamson kung a sil umdan kahil phet in alungthana maisuo kamupai a, tuabang Kamson lungthahna kana mu ngei vawtsih hi. Kamson lungthah ki control jounonlou in ham hoilou teng toh kamin dan in ang han hi. Kenlah ka kaalam zong theilou khop in kamittui pawtkawm in ka en a, leitung a ka ittpenpen leh ka muon penpen betrayal tuoh ding kagingta khangei sih hi. Kamson in kamit tui pawt amu in ka zauthawng dante thei hita ding a, a ang ah hing kaiphei in ang koi a, kasam ah akhut zut suh in ka bil kawm ah “Abortion nei mei in” chi’n ahing gen hi. Kenzong kazahphet in Kamson kasawn khepai a, “Abortion bawl lou ding kahi” chi’n kap kawm in ka gen hi. Hinanleh Kamson in kanu-le-pate’n tami thu athei ding uh consequence hing gen a, abortion bawllou hileng gai leh gilpuohsa ka schoolmate te kaimai tuo ding dan leh tuateng sang a ut huoilouzaw in ka sakhuo ‘Christian’ kahina zieh zum tungtuong thei ding in ang gen hi. Tua chi’n lampi dang um in zong ken zong kathei tuom sih a, Abortion nei ding in ut-le-da in kakisata hi. Kamson in ka sung a um, hinna nei naungeh thana ding in arrangerment teng a hing bawl piahta a, clinic khat a abortion nei ding in room lam kazuanta uhi. Room kazot lai lampi ah lauthawng leh lungvai thachau in kakithing phei a, Kamson in kakhut tu kawm in “Bang ma chisih na vateh, tabang decision haangsantah nalah patat huoi mama teh” chi’n hing henem gen hi. Nausuh kietna roomsung kalutta ua, doctor pan abortion kibawlna table tung ah hing tousahta hi. Lauthawng seng kahiman in kalung sim ka divert khietsawm a, minute 5 nua a katung a sil hing kibawl dingte ngaituona kanei laitah in ka gei a doctor pan “Na UNDERWEARR nasut khietlou leh abortion na bang chi bawl ding la?” chi’n aw khautah in ahing ngephei hi. Tua chi’n ka underware ka sutkhie a, kalung gel ngaituona ah kisiana pum dim in ka dim ta hi. Masang in ka underware kasut in nopsahna ding in kasut a, tu in vang tami nopsahna ding hilou in kisiana leh kingaisietna lunggel toh sil ka utlou bawl ding in kasut khieta hi. ....Zum nang ae!! Khovel a miteng in guahtang a ka um hing mu hitalou mo? Chi’n Lunggel tuomtuom kaneilai a, instrument khat kasung ah mat leh mat in lut-le-pawt dan in kakithei hi. Tauchi’n nidanglai a numei hoi kana hinate ka geelkhie a, tu in bang to bang numei suah katai chi’n in numei khelna bawlkha lou dan a kilepna hinkhuo kazat tah ding dan kakingaituo hi. Tabang hinkhuo..apat...kihemkhe tang....tabang hinkhuo....dei nonsing chi’a kanephu keehjou lou sasa ka gen lai in...katahsa sung a phin (needles) bang ahiam khat in hing dot dan in kaki thei a, naasa a kakikou leh doctor te’n sip khinkhien ding in ahing ngekia uhi. Khat veitoh tua phin hing kisun kia dan in kathei a, hinanleh ka nepet in kaki daw a, tuabang natna mat-le-mat in katahsa in athuohta hi. Kalunggel guh ah sil dihlou khat um chi kachieng tinten a, hinanleh chauseng leh thabeisengta kahiman in hamkhie leh awpawt jounonlou in ka um ta hi. Tuachin Kamson leh doctor-te kihouna kaza a, sisan tam seengseng kana hi hi. Anatna thouhzaw guol ahilou zieh in katha abei deudeu hi. Ka thahatna teng beisiangta ahiman in atawp in katha umsun toh Pasian kung ah thumna kanei a, “Mangpa, Ka Underware kana sut zieh in hing ngaidam in aw” chi’n kalung a vai deudeu a, khovel muntuom a lengmang a kakithei kawmkawn in natna kathuahte akiam deudeu a, ka gei a mikihoute aw zong bei in athawn hiehie hi. Lawm-le-guolte, i taahsah uh Paisan bieh innsiengthou ahi’a, Na UNDERWEAR uh a hun lou in sut sih un. University a numei khangdawng tamtah virgin sa in lut ua, hinanleh tabang in a siengthounate uh pasal amau khualloute kung ah amansuo zel uhi. Tu in taminu nausuh kiet zieh in asung a naungeh umpen athat a, ama’n zong asi pi hi. Tabang a sina numeinu guah a dia kisiem ahi sih chi thei in..... Author~ Robert Khuplunmang
Limlang tang (Vertilcal mirror) siang sitset ah na melpuoh dan na muthei a, na hina bang chet ahing kilang sah hi. Hinanleh limlang tanglou (concave leh convex mirror) a naki etchieng in na melpuoh a zattuom a, dung sangtuam ahi sih leh tom dieh dan in limlang ah nakimu hi. Tuathamlou in khenkhat ah thau hinapi a gawng in ahing kilang sah a, mi gawng hina pi athau deu in zong nakimu thei veve hi. Tam limlang tanglou a na kilat dan pen na hina tahtah adiele? Ahisih leh limlang soi zieh a mitompi a saang a nakimu zieh a misang dan in nakikoi ei? Melsepi ahoi a nakimu chieng in mite sang a hoizaw in na kikoi ngei ei? Hoi naki sah chieng in mite sang in bawltheizaw naki sa ngei ei? mite na simmaw law ei? Alangkhat ah mihoi hina pi, limlang a nahoilou zieh in na lunggel atuom ngei ei? Hoimo kisa in lungneu natoh naki ngaisie ngei ei? Miphala in naki koi ei? A hoilou tahtah ding in naki kigingta ei? Tam limlang umdante et in ihinkhuo ah tekahna tampi kawhmu anei a, khat ahi leh Limlang soite pen khovel a um mipite ahi. Mikhat in “nangpi hoi chia; nangpi muanhuoi chia” chivel ahing gen chieng un ikipaah ua, lunggel sautah neilou in i taahsang paipai ua, khovel a apenpen ding in ikikoi suhpai uhi. Tuamabang in mikhenkhat in “Ngol na chie, bang ma theisih teh, ”leh ham kilawmlou dangte toh ahing genkhum chieng in ilung ke vadiang ua, khenkhat te lungsim guh a kingaisiatnan adim zel hi. Tabang mite’n natung a ahing gen chieng in “Khovel mit zong hoilouna leh nia ngen a dim ahi” chi i gel vateh ngei sih ua, ngaituo ding in zong ikoi tuonsih uhi. Khovel mit/ Khovel limlang zong asung a niah dim, gitlouna leh zuogenna ngen a dim veve chi khatvei toh theitha vai.Tuabang ahileh i mihina tahtah tam khovel limlang apat ei leh ei ki judge ding dih nasa ei? Limlang hoi ei leh ei ki et na ding in “Laisiengthou” a um hi. Khovel pen bukimlouna ngen a dim ahi’a, koima gingtat ding a um non sih hi. Mite patat a kipahlou ding leh mite gensiet a kingaise lou ding in Laisiengthou thu gen gingta zaw in len, kibulphu zaw in tuabang hileh kipahna in nang ahing del zingta ding hi. XXXXXXXX Author~ Robert Khuplunmang
August 9 zingkal in Indira Gandhi (domestic) Airport, Delhi ah innlam peiding kisa in kaki nga a, ka flight timing 4:30 a.m. ahi man in airport sung ah toukawm in kangah ngetnget hi. Chim kahi man in Airport sung a coffee leh biscuit umte neh ding kava lei a, table tung ah kavante koi kom in inn apat katoi newspapaer pen sim in kasingpi dawn ding in katou kia hi. Khovel thuthang tuomtuom lunglut deu a kasim lai in kamai ah pasal coat suit sil, business Man dia gingtat huoi khat ahing tou a, ngaisah senglou in ken zong kalaisim kaki sunzom hi. Kakiim kapam a vah leh toute ngaisahlou a thuthang kasim laitah in kamasang a toupa’n table tung a biscuits kikoipen aneh kamu a, lamdangsa in kenzong tua mipa kasiih etphei gieugiau pai hi. Theilou khem kipang in ken zong biscuit slice khat kala a, neh toh kathua leh kamasang a hing tou pan chizat huoi tah in amit dimdim in ahing en phei kia leuleu a, ami etdan kisuangla bang huai sim zezen. Tuazaw apat hamtam phuntam lou in kani un body language toh kaki gaal et ua, biscuit neh toh kathua thouthou uhi. Biscuit last piece a umphet in ken zong kisuangla lou tah in kino deu in kala a, kaneh phieuphieu laitah in Bangalore a ding flight announcement hing kiphuong a, ka mai a coat suit silpa avan teng toh hamtamlou in ki hemkhie hi. Public areas lah a strangers-te mizie kitheilou ahi man in amaute apat kikeptup leh kiven zing poimaw ahi dan katheitha kia a, coat suit silpa gamtat dan geel a kaki ngaituo laitah in kei flight announcement hing kiphoung kaza kia pai a, kavante sajou, ding khe ding kakisah laitah in katouna ah biscuit kikhe nailou khat kamu hi. Tua biscuit kamu phet in, kei biscuit pen khe nailou kahilam kathei khie a, kisuanglana toh kamot nui mei hi. Ngaidam ngen ut in kamai atoupa sui ding hileng lah kei flight masang a announcement kiphuongjou ahi man in mu ding kaki lam en non sih hi. Tam siltung apat “thuchien theilou a mite awimaw paipai lou ding” chi thupil toh coat suit silpa apat zilkhiet nei in innlam kahing kile kiata hi. (***Coat Suit silpa aw, Lamdang tah a tam laigel nana mukhah zenzen leh ngaidam kahing ngetna dan in ana saang mei in.) Authors~ Mr. Robert Khuplunmang and Mr.Jon Samuel Votsa a ka kithin sim laitah in “Bang chi e?” chi’n aw khat in kanung apat in ahing dong hi. Gam vot nuai um kahiman in dap kasa a, katahsa lum nading kabuopi zieh in dohna hing kibawlpen kangaisah sih hi. Gamvot gammang nuai a hinkhuo zang ding chi thei pumpum a tuabang hinkhuo kana teelkhah kakisiasim panta a, innlum loulum ngen kalung sim ah a um hi. ‘Heilam zuan ding na hie? Tana i um san kibang meithei ave.’ ‘Kashmir zuan ding kahi’ chi’n thase deu in kadawng kia hi. “Hey, Manipur mi namo? Manipur ham neukhat kathei ave ‘Chak Charabra?” chi’n lawmta kihou ahing bangsah hi. Tuapa keilam zuan a hing pei kamu phet in theilou khem kakipang a, mundang en in kaki heisan hi. ‘Hi, Nako Asumi, Naga Regiment apat, Kohima a hing kipan’ chi’n nuikawm in akhut ang zamphei a, kenzong law ding theilou in chibai kabawl hi. Tapa pen mikamtam, saang senglou, mit bing sim, tahsa puoh hoi leh vun ngou mi ahi’a, kei sang in kum 1 khel a upa ding in kagingta sih hi. A mit ka et leh kinepna nei in kamu a, khualzin thanuam dan deu in um nanleh kipawlpi ut huoilou leh kihepmang san ding in hoi kasa giap hi. Bangteng hileh, kani un Darjeeling 2A railway station plaform ah ka ding gel uhi. Kapuanah bansau phentou in dah ka en a, nitahlam nai 2:30 hipan in hun tomlou in ka train ngah uh hing tungpaita ding chi kathei hi. Nako leh kei dan in, a zaa asim khangdawng leh mi upa sim hunkhopte kagei uah ading ua, amau zong India sepai veve hi in kou tegel dan a Jammu leh Kashmir gamzuan apei ding kisa, Pakistan War a sawlte kahi uhi. Hinanleh mi azaa a simlah ah koute gel North East mi kahi ua, gen khe sese lou in ki unauna khat toh lawipawl bang kaki entuo pai uhi. Train pen 2:45 chet in ahing tung a, kou teng zong kino phingpheng in tomlou kal in katouna ding mun chiet uah katung hieu uhi. Train katouna uh pen special train ahi’a, government in army personnel-te ading mawngmawng a asiam sah ahi. Hun sawtlou train akhawlzaw in ataipanta a, train leh asung a tuang teng in a itt leh ngai inkuonpi, lawm-le-guol, angaizawngte mittui pawt agaal et ua, train sung a sepai khenkhat te zong mangbang leh hasie kisa in amittui uh bang a siah hul uhi. Amuate et in keizong kalung hing hel sim a, hinanleh kanalou chi theikawm in kangaituona mudang ah ka hei danglam a, Lunghel puldouna apat kasauhta tahi. Nako seat katung chet in ana umkha laizang a, amizie et in khuolzin sung chimlou a thawmhau lou ding in kaki lam et pai a, aguh in kipah na’n ka dim hi. Nako houpi ding dan ngaituo a kaki geel laitah in, “Tun hing gen aw, bang chi e? Zaumo? Inn ngaimo? Hey, zi na nei tai? Salah! Kanungahnu miss nang e” chi’n aman ahing houpi mata hi. “Bang pen a dawngna kang pat masat di la? Natang a kihou khat namaleh?” chi’a ka doh leh, hing nui khe luahluah a, a touna hoita hing siemtha in leengpa touna kichei dan a seim in hoi tan hing tou liehluahta hi. “Serious na chia lawipa, thu khat poupou a na serious seng leh tulai nungah te’n B.O.R.I.N.G hing sa di uh ave. Nakisiam phat lou leh Lengkul lum di nakhu” chi’n apple khat kei miatmiat in hing gen hi. Thulim sih mawngva kachi mawngmawng. Dawng nuomlou in kapot khietsan a, khuolzin sung a lawi nei ut kahi man in mi dang kithuopi mu ding kinepna toh ka taisan hi. Train tai sung a ka vah lele leh nidang ka train tou dan toh kibanglou in kathei hi. ka ngaituona ah tana sepai teng si-le-hiin ding theilou a pei uh hi ding hia mo? Keizong amau bang a gaal lah a si thei hing a mo chi kalungsim ah hing um hi. Chiemnui thukigente leh laa (music) ngai na ngon in kalungsim guh ua kazau thawngna uh beisah theituon ding in kagingta sih hi. Tua sepai tuong teng lung hel leh lung gel hi ngei ding, window lam a en en mai ua, khenkhat te’n innlam kinau le hun ding bang gel pan ngal ding in ka gingta hi. Mite kigeel a atoulai tah un cabin khat ah pasal honkhat phe (cards) kimawl kamu a, aphe nua lam ah numei guahtang lim tuomtuom tuang in abawn un mi da theilou, lungtang (heart) neilou ngen abang fiafua uhi. Amaute en a tomkhat ka ding leh, amau lah a kum 40 mi ding vel pasal khat in, “Come, Come. Sit, Cards play. Nice lady legs. Sexy one. No boring. No die thinking” chi’n ahing houpi a, athu gen mumal thei sih nanleng a umzie mankhie in tomkhat kihou thei dandan in kaki hou uhi. Tuapa West Bengal khota neunou a teeng hi in katheikhie a, amin Saurav ahi. Kihouna kaneizaw un ka seat a ka peiphei kia leh , ka lawi ding pa- lawi thapa- amau teng lah a kalawi luipenpa singtum kikoi bang in naahse zen in ana imu dupdup hi. Kei zong gimsimta kahiman in, Nako in bottle khat a RUM angna piah pen kadawn a, tawldam ding in kakisa hi. Ka train ulah gingsie, ka tunna ding mun uh tung ngeilou ding kichileh kibang phiel in kilang a, ka tha a sesah mama hi. TUAL GAAL Ka lupna seat neu ahi man in imu theilou in kaki saisai mai a, ka eelzang lah kham gawp ta hi. Thakhat in agaal ah bomb poh ging dandeu kaza a, train kiloh dan kou compartment ban a pen suse kha ding in kagingta hi. Sil ging bang ade aw chi’a kangaituo lai tah in ka train uh 120 KMP a tai hina pi Zero kmp in um denta a, thakhatlou in kou tuongna compartment pen zong vanlai ah kilehtou in gammang (forest) ah kipum lia lumlum suh hi. Lungvai a kamit kahah leh ka gei ah sisan thaang zengzung ana dim a, bang chi ahi’a? chi thei ut in ka gei umte hoi tan ka entha hi. Siltung teng ka lutang ah koikia ka som teitei hi. A second a sim siltung ahi man in bang ma kichientah in kathei but pai sih a, ka gei a sisan leh keng bei, khut bei, pum kitan, lubei a misi kamu in ka dip ging a gang sah deudeu mai a, kamanglam abang hi.. Ka gaal ah thau ging kaza kia phet in AMBUSHED!! Kahi lam uh ka geel khie a, hinanleh bang State a hing kibulu e? Hei a um kahie? Koite hing ambushed ahi’e chi khat zong kathei hi. Lamdang tah in kei kamisi vun koh leh ki atkhah na neu khat chilou major injury kanei sih a, kei tahsa tung a bang chi e geel nonlou in kalawipa Nako, ka sui tinten pai hi. Alupna a lah um nonlou, lamdang sa in misi luong tung ah, dap tawnkom in kasui a, kami si kaante ban ah khenkhat te si nailou giegie, nah la sasa ana um khenkhat kamu hi. “Hey!!! tanah.. um.. ing ei.., hing.. kaikhie,, ou....” Chi’n ka gal ah aw khat kaza a, a awphoi apat Nako ahi chi kathei pai hi. A aw ging zui kom a kasui leh singtum khat in akeeng ana nenkha petma a, kadel zuipai hi. “hing lakhe kin ou” chi kawm in naa asah dan kamu a, munite 8 ding vel kabuoipi nua in kala khe thei vanglah hi. A veilam keeng ah a siluang hulhul a, ka gei ua misite puonnah khat botkeh in ka gaah uhi. “Lawipa, ka hinna nang hut doh kipah mama ing ei, natung ah kakipahna kadamsung in mang hil thei sih vang ei Lawipa” chi’n nah joulou sasan hing gen a, “Hiteng a i um sot hoi sih, Pasian nuasia na mun hibang buoina apat ikihep khie poimaw ei” chi’n awlnou in ka gen hieuhiau hi. “Lawipa, ithaute toh atangte natawi ei? I compartment sung a i lupna nuai a kikoi ave, iki venna ding a i laah ngai.........” chi’a agen kimlai tah in BANG!!! Thautang khat in awphang hing kap pailet a, asisan lum pimpem kamai ah hing kitheta maizen. Tuachi’n thau ging hing tam semsem tahi. Ka lawi neisun Nako in lah hing sisanta, lungzing kisa in ka beidongna akuang deudeu mai hi.... Kagei a mi hing pei thomging kaza a, hinanleh tua mite ka sepai-pi te hi mawngmawng lou ding chi ka lunggel khat ah theina kanei tinten hi. Tuachi’n kei zong kaki hep thei dandan in ginglou kei in misi tung ah kaki liihsuh a, misi sisan, lu ki at tan leh huohbu paah zengzungte kamu leh kaluah asuah sah hi. Tua laitah in ka gei langkhat ah thauging zaah ding um zel a kalawite toh kikap tuo uh ade aw? Ahisih leh Ambush hing bawl te’n ka sepaipi, a damsun nalaite akap uh ade aw chi dohna ang nei sah a, khat penpen ahi ngai ding hi. Thei ut a hampa buh lah apat ka gal ettou leh Ambush bawl te’n ka lawite Khurkri tem (Nepali temta) toh a awng uh at tan ziahziah ua, atemta zah pen uzong ka lawite a ahi chi ka chieng mama hi. Ka gaalte mi 30 ding vel ahi ua, AK 47 leh M16 leh galvan hoi tahtah toi kamu uhi. A galvan uleh amitha dante uh kamu in Zaidawna kichi mawngmawng neilou uh hi’n kathei hi. Ka officer pa uh agawl tanlai tah kamu kia a, sepai dang a dam sunsunte zong alu leh atahsah tung ah thautang gial kiet in akesah uhi. Tabang nun nemna bei kithana lah a ka hin utleh kaki hepmang angaita hi. Training kanei in buaina hun ah luidung zui suah ding dan hing kihil a, khota neunou leh kingahtheina ding mun lemtang um masang sia a peizom zel ding in ka lamkaite un ang na hil uhi. Hinanleh kalung sim khat ah thau khat mat a kapsuh pai ding ka ut a, amavang ka lunggel peipi ding hileng ka zawlou ding kathei a, tuathamlou in ka hinna mantam kamansua thei nalai hi. Bang ka bawltai leh? Sim nalai vai...... Panmun hoitah la a kapsuh pai ding ama ahi sih leh koima mulou kal a kihem mang ding kama chi’a lunggel ka neisuh, neitou lai in ka gaal a pasal hon hing peite lah akhat kei umna lam hing zuan hi. Tuapa hing pei kamu phet in kei gem ding a hing pei ama chi kathei chieng sih a, hing man ut selua a chalak khat adie chi’n kalung gel azau sah hi. Sil um dan bang e khat chuh hing dih nonlou deudeu in kathei hi. Tua pa’n kakibutna gei hampa komlah a AK rifle toi toh ahing kap pheiphei a, keilang hing nai ta deudeu... Ahing naitoh kituah in pilvang deu in kahah kilkel a, Khurkri temta kakep pen khautah in kameeh taah pai hi. Kiven nang ka galvan ding dang umlou ahiman in ka hinna temta ah ahing kinga ta a, kakinepna sun ahing suahsah hi. Hinanleh tu-le-tu a kabuaina pen, keilam zuan a thau hing kap pheipa zau hilou in, thawm ginglou a alawite theisah lou a bang chi panlah ding kahi’e chi ahi. Thaukappa kagei a hing tung phet in kino deu in kabawtou pai a, kathanei tengteng toh bawpuh suh kia in alawl ka meeh tah tingteng hi. Ka mimatpa kiha tung seng ahi man in ut-le-da tha teitei ding hing bang ta hi. ‘Uital!!! nou loi mo kalawipa that!!!!’ chi’n alawl ah katem tawi toh ka at a, si tahtah ta e chi’a ka theichien masang in kahasuo ut sih hi. Tuapa katha laitah in kalawipa si dan kalung sim ah hing kilang a, ka sisan sou sang diah in kathei hi. Maban a bang chi kiata ding kahi’e chi lunggel kanei pan kia a, hin ding dan lampi geel a kaki ngaituo nalam in kiven ding lam kana phoh pha non sih hi. Siltung dia ka deilou penpen – Ka gaal te’n ang namu manta uhi. Ka gaal ka et phei leh pasal khat in a rifle toh ang na ngim chenchen kamu hi. Sepai sung a ka experience nate in tuapa’n hing kap ding ahi chi zong kathei chien mama hi. Hinanleh a umna apat ahing khahna ding in thaukap siam mama ahi ngai ding hi. Tuachin, ka tang in kaki hou a, ‘ka gaalte khut a kipiah khiet a si veve sang in kihepmang a si ding som zo vang’ chi’n ka gei a kamithapa thau la in katai khe pai hi. Katai toh kituah in ka gal a umpan ang kap suh ngal a, athau ging alawi te’n za in ahon in hing delzuita uhi. Ka training lai un thaukap ding dan hingna kihil a, Maj. Lt. Prakash Sharma in kathau kap siemdan hing na patat in Indian Military Academy sung ah kalawite phohna’n nei zel hi. Tam kathau kapthei dan leh patatna kamu zieh in kalung amuong sim veve a, Bang! Bang! Bang! Ken zong amau kakap suh ngal hi. Hinanleh keilam zuan in thautang a zaa a simte hing leng ua, guazut naui a kihem khe bang in ka um ngaita hi. Thua tang hing kipatna mun chet zong theithie ahi sih a, tuachi’n upai umsun pen kakeng tegel in ang kaijou na tantan taipi ding ahi mai hi. Hinanleh tha khat a taikhiet ding pen sil hithei vawtlou ahi’a, minute 20 ding vel kikaptuo in magazine 2 kazang bei a, mi 6 that in kaki thei hi. Kathautang hing beita... Lampi dang lah theijou nonlou. Kathau paikhie in katai mai a, si-le-hin kikal a tailut lele kabang mai hi. Gingtatlou pi in kamasang ah ka gaalte khat ana um man pelpul a, ka temtoi toh kase phei leh asi suh pai vanglah hi. Athau zam ding a katai laitah in 0.30 caliber sniper tang 4.5 inche a sau khat in katal hing kha kathei a, ka huohbu sung a leng lutsuah dan in kaki thei hi. HIN KIA NA ‘Hey..... Manipur, thou ou, bang chi e? Kimot koukou lou. A ngol di kisa mo?’ ‘Ba,,bang.....Bang e? Hoi a um e kei?’ chi’n ham awh zen in ka dong hi. ‘na imut sung in na kimot koukou hi. zauna awphoi ngen ngen, bil lap huoi chia thou ou’ chi’n Bollywood magazine khat atoi pen phen in ang gen hi. ‘Na gendan kei adam nalai tahtah mo? Sniper man pa la?’ chi’n dipkuo nalai in kadong hi. Kagei a umteng in kathu doh ah ahing nui sat uhi. Kamang ana hilam ka gingta nai sih a, hinanleh kamang a gaal kana kap dan, ka um dante Nako leh alawi te’n ang na et et dan uh ahi. ‘hile zong nang zong a shi navele. Train tailai tah a bang e khat hing ging in itouna compartment uh lengtou’ chi’n awl nounou in ‘asung atou teng zong ana si..... salou’ ‘Hey, Mipoi...meidoi soh! Zukhamsa imu nave, na mang sie khat hina ven. Thou inlen namai vaphiat aw, UP kitung ta ei’ chi’n a imut suah hing ding, haam pempum kawm in ahing gen hi. Tuachi’n kei zong kathou a, ka gei a toute ka etleh ‘Mingol’ et in hing na en uhi. Hun ba khat kaki ngaituo kia a, nuikom in ‘hin avang phat huoi dan mo’ chi’a kei-le-kei kakihou leh kagei a hing ente’n zauna mit toh hing en ngal uhi. Tuazaw in train kotlam zuan in kapei phei a, akot ah huite vakimut sah in, a gaal a um meivah leh singkung muthei khomkhom mial nuai ah ka en a, silbangkim kei a ding in athaa suah abang maita hi. ‘Hey, nop nasa deutai leh? Hin.. himi dawn aw...Champara tui ave, kanungahnu bawl. Oh! Amin Judy hi ei!’ ‘David’, chi’n athu genlai in kagen khum hi. ‘Bang e? Amin Judy kachi ve’ ‘Kamin David hi kachi ve’ ‘Nu ei!! Nang gen khongkhong tave mo’ chi’n ahing gen hi. ‘Ka thilmute ka mang abahlou zet dan. Sil hing tung ding hing kigen masa hileh kilawm sang e.... Angol ham hing sakia soh, Rum ka dawm zieh a zukhawm ham hing chikia koh’ ‘Koi ut di la? Na mang gingta leng kei ka si di? ’ chi’n mittang lianzen in ahing gen hi. ‘Na ut leh gingtat da tan’ chi kom in a champara tui ka dawn hi. ‘Chai! Chai! Garam chai! Biryani! Somosa!’ chi’n nehthei zuate hing kikou phei a, kou compartment lam ahing zuan phei hi. ‘Pei aw lut vai, ka gil kial ave. Thupil in ‘A hungry man is a angry man’ achi thei in aw’ chi’n ka seat lam uah ahing lutsanta hi. ‘Nikhat sung a si ding in hing kia ding chi mawngmawng’ chi’n kaki paah a, gil kiel leh dangtahte ah kabuoi peinai sih hi. Hinanleh ka tuol gaal satna mun, ka lupnatung zuan in kapei kiata hi. Ka touna a tou ding kaki sah laitah in Nako leh Saurav hing kizaw lut ua, bag dim khat in Somosa leh Biryani hing toi tiffin apat ann lakhie ua, ann kane khom ta uhi. ‘You Shouting and drinking and killing huh? I hearing from Nako. You eating garam samosa you feeling fine, okay? My wife making best samosa’ chi’n nuikawm in akam ding in samosa a hai piampuam hi. ‘Ngaisah non sih ua’ chi’n ken zong samosa kane panta hi. Kamai a tou tegel ann neh kin dan pen kei khatvei neh leh amau un 3 vei ana ne man, Samosa-te bang hailou a aval lut zatzat hileh kilawm. ‘Achileh ei bang chih chi’a Jamu and Kashmir’ tung ding la chi’n kasil nehlai tah un dohna kabawl a, ‘ni 2 lut nalai di’ chi’n Nako in akam dim a somsom umsa toh awpot hoilou tah in ahing dawng hi. ‘You, me, Nako. All stay same place in Jammu and Kashmir okay? Very cold place. I bring blankets’ chi’n Saurav in ahing gen a, ama share leh kei share teng nekhong in a seat ah ava peikia a, keileh Noko meimei ka um kia ta uhi. Ka train uh pen Jamu and Kashmir a sepai peiding te a ding chouh ahiman in midang mu ding a um sih a, thouveng tah in kagam tang thei uhi. ‘Zaa natep die?’ chi’n Nako in ama a pan hi. ‘khoh sih, deida mei ning. Zaa katep lou’ ‘Achileh kathu doh hing dawng toh, Manipur..eh! kamoh chi, David’ chi’n azaa khu in ka umna compartment neunou sung uh alua dimsiangta hi. ‘bang e? Bangla kang gen di?’ ‘Himi train a tou ding chi nahilou pi, train sung a tou sepaite toh nakibahlou pi’ Athu gen in tha khat in kaki di a, lamdang sa nanleng ka dawng sih hi. A cigarette tep kawm in ‘Zu dawn ngeilou nahi chi kang man kheve. Rum bottle kang piah adim dehtah a nakoi nalai. Neu khat chouh dawn a hichi buoi siat chi mawngmawng, asi kang sah man ana laive’ chi’n hing gen hi. Athugen seriou leh personal deu kasa a, alungsim heimang ut in kanui sim hieuh hieuh hi. Lah athu gen dih ngal. Window lam kingaphei in khopi sung a light tang silsilte a cigarette tawi toh kawh phei a, ‘Hulah a um di navele. College kai di china vele, degree la in lan khotaang hinkhuo nang heng danglam sih dia’ Gending theilou in ahing koi kia a, hinanleh kilep kawm in ‘ken zong zattuomna bangma nei tuom sing ei.... Mihamtam khollou leh mi serious mi kahi zieh, zu ka dawmlou zeih a....’ ‘Zaa zong natep lou’ chi’n kathu gen kimlaitah in ahing gen a, ‘hutoh bang kisai.....’ chia kagen kia leh khatvei toh kathugen hing tansah kia a, ‘Imu a naki kou lai in, naki pehpeh/saisai hi. Na seat apat bag khat hing khesuh a, tual ah na bookte thang zengzung hi. Na book te chuh sim tuan sing, hileh zong book komte et in Galkapte sim thei ding chi khat zong a um loupi... Zawngsan, lai hoitah a kana sim ut utlou tun ka thangpai sah e..’ Bakhat hing khol a, ‘Tua kathugen teng et in Sepai ding in kilawm sih teh.’ Tua laitah in trian ging chilou thawm ging bangma zaah ding a um sih a, train hawm a tai abang hi. ‘Hitaven! Kei –le-kei hing ki gen masa kia taveng. Ichia kang gen ma bang a kamin Nako Asumi, Kohima khopi a kum 21 masang a ana piang. Kapa pen zu ana ne mi, tua zong zu ngolvei nalai. Zu dawn jou, nitah inn ahing tung chiang a ka unau ua ang zep zel. Tua kei hing ki zepzep na hing kizep lian gawp. Laisimna lam alah lekha kathei thei mawngmawng sih a, lamdanglou tah in pawl 9 tan kanasim a, ka fail nalai hi. Ka fail nua apat school kai tawp in lampi dung ah ka vaahvai a, mitoh kihau in hinkhua kazang hi. Nikhat kami vuah laitah un Judy kamu a, tua hun in kum 18 kachingpan hi. Tuani a apat Judy ka heel a kum 1 val vingveng ka beisei nua in kanga pan hi. Judy in ka hinkhuo a mivuoh leh lampi dung a vahvai khel a hinkhuo um ahi dan ahing theisah a, kum 20 kapha in sepai tai ding in ahing sol a, tun ama zieh in ikimu law tahi’ ‘humi.... nang tanchin chio?..hmmm.. Nang get zieh in kipah ing e’ chi’n ka dawng kia hi. ‘Tua nang hun ave’ chi’n thanuam deu in ahing nai phei a, amit ah Question mark ngen mu ding um phial hi. ‘Ahile lah kei mom.............’ Aban a gelbena ding in simtute respond dan in kingah sah meivai, sausengta..hehe..nang nasim suah sah zieh in kipah ung e ... (Beita)
|
AuthorKhams Zotal Categories
All
Archives
October 2014
Categories
All
|